Ngày trước trên các con đường liên thôn quê tôi người ta trồng rất nhiều cây hoa gạo. Đó là loại cây thân gỗ, rễ cọc, lá mỏng hình bầu dục, vỏ mọc gai xù xì, hoa đỏ như màu lửa cháy. Hoa gạo còn có tên là mộc miên hay pơ-lang. Có thể nói hoa gạo và rét nàng Bân là hai thứ “đặc sản” đánh dấu cho khoảnh khắc giao mùa cuối xuân đầu hạ rất đặc trưng của khí hậu miền Bắc.
Cứ đến tháng giêng trên những cành gạo lại nảy lên lộc non chi chít, mỗi nụ lộc ấy lại nở thành một quả gạo non. Gạo non lúc to bằng ngón chân cái nhìn rất giống hình chiếc cúp – biểu tượng chiến thắng dành cho các nhà vô địch trong các cuộc thi. Những “cúp gạo” ấy tiếp tục phát triển cho đến lúc to bằng cái cái ly (chén) thì cánh hoa trong lòng cúp trồi lên khum khum, úp mặt vào nhau như hình năm ngón tay chụm lại, trẻ con chúng tôi vẫn gọi là “ngẳng gạo”. Từ những chiếc “ngẳng” ấy đến độ tháng ba các cánh hoa bung nở, xòe ra thành bông hoa gạo trông như một ngôi sao màu đỏ treo lơ lửng trên cây.
Hoa gạo có thể ăn được, nước đọng trong hoa uống rất ngọt, rất mát. Để được thưởng thức hoa gạo lũ trẻ chúng tôi thường dùng thang lang đứng dưới gốc cây ném lên cho hoa gạo rụng xuống. Thang lang là những mẩu gậy dài khoảng khoảng 60 cm được chặt ra từ những cây tre đực, cành xoan hay những chiếc song cửa sổ gỗ đã cũ… Những đứa khỏe mạnh, cánh tay chắc chắn và cứng cáp được chọn để ném gạo, những đứa yếu hơn thì đi nhặt thang lang ở phía đối diện mang trở lại cho người ném để ném tiếp. Bọn con gái chân yếu tay mềm được phân công đi nhặt hoa gạo rơi dưới gốc.
Kỹ thuật ném gạo cũng đơn giản. Người ném cầm thang lang, uốn cong người về phía sau như hình một chiếc cầu vồng lộn ngược rồi dùng hết sức bình sinh rướn người về phía trước, tay vung lên trên, sau đó nhả tay ra cho thang lang bay lên. Có những lần ném vào đúng cành gạo sai hoa cả mấy trục bông gạo rụng xuống, gặp gió quay tít như những trận mưa hoa đỏ rực trông thật lãng mạn, thật thích mắt. Những “chiến lợi phẩm” thu được chúng tôi đựng vào nón hay những chiếc mũ cối rồi túm năm tụm ba cùng nhau liên hoan trong niềm vui sướng vô cùng.
Thưởng thức hoa gạo; có đứa thích ăn “cúp” bởi nó tươi giòn, đủ vị (đắng, cay, chua, chát); có đứa thích ăn “ngẳng” bởi lúc này cánh hoa giòn nhất, ngọt nhất và đượm nhất; có đứa thích ăn “hoa”đã nở bởi phần nhụy “tăm gạo” béo ngậy mà hơi dai dai, càng nhai, càng bùi, càng thơm. Gia vị để làm cho hoa gạo ngon hơn chẳng có gì ngoài túi bột canh được lấy ra trong các gói mì tôm (Miliket) hay muối trắng trộn ớt.
Hoa gạo ăn nhiều, ăn mãi có khi thành nghiện. Cho nên cứ đến mùa gạo nở là ngày nào chúng tôi cũng tìm cách để ném được hoa gạo. Tôi nhớ vào khoảng năm học lớp tám, trong một buổi đi lao động chúng tôi dừng lại ở một gốc gạo rất cao, rất to, hoa sai chúc chỉu nằm giữa cánh đồng. Chuẩn bị ném gạo thì chúng tôi nhận ra không thằng nào mang theo thang lang nên nguy cơ không có gạo ăn đã hiện hữu trước mắt.
Định bỏ cuộc thì thằng Quý “Gạo” – đứa to khỏe và ném gạo “siêu” nhất hội thấy thằng Tuyến “Ngoáy”- thằng này rất giỏi đào khoai lang và gốc mía, có mang theo một con dao rựa. Thằng Quý đã quyết định dùng con dao rựa ấy làm thang lang ném gạo. Hai lần ném đầu những bông gạo to tròn, mập mạp rụng xuống như mưa, bọn tôi vô cùng khoái chí thu nhặt chiến lợi phẩm. Nhưng đến lần ném thứ ba thì hỡi ơi! Chỉ có hoa gạo rụng xuống còn con dao rựa thì cắm phậm vào cành mắc lại trên ngọn cây rất cao.
Trước mắt là không có dụng cụ lao động làm ảnh hưởng đến điểm thi đua của lớp. Thứ nữa, con dao rựa này không phải của nhà thằng Tuyến mà là của nhà ông Vở – hàng xóm nhà thằng Tuyến. Ông Vở rất quý con dao bởi nó được rèn bằng thép từ xích xe tăng ông mang về khi còn trong quân ngũ. Do được thầy giáo phân công phải mang dao rựa mà gia đình thì không có nên bố thằng Tuyến phải sang nhà ông Vở nài nỉ mãi ông mới cho mượn để nó mang đi lao động. Nếu con dao vẫn nằm trên cây, chiều về có lẽ thằng Tuyến sẽ “no đòn” còn bố thằng Tuyến thì “nhục mặt”.
Thấy thằng Tuyến bật khóc nức nở. Tôi, thằng Quý và cả lũ bạn ngẩn ngơ không biết làm cách nào để lấy lại con dao đang “ngự” trên cây. Hơn thế nữa chúng tôi không thể trèo lên cây gạo để gỡ con dao ra được vì gai của nó quá kinh khủng. Đã đến giờ lao động chúng tôi phải đi đến trường nhưng không ai trong nhóm làm được việc gì ra hồn. Trong đầu chúng tôi chỉ váng vất hình ảnh con dao rựa đang nằm trên cây. Làm sao cho nó rơi xuống bây giờ mới là quan trọng.
Rất may buổi lao động cũng tan sớm, thằng Tuyến chỉ bị nhắc nhẹ vì lý do “mang nhầm dụng cụ”. Vừa ra khỏi cổng trường chúng tôi chạy ùa về nhà lấy hết thang lang và gọi thêm các anh học lớp trên ra cây gạo ban trưa tìm cách “giải cứu” con dao. Khoảng hai mươi “tay ném” cừ khôi đã rất nhiệt tình, chỉ nhằm chỗ con dao rựa mắc trên cây mà ném lên. Hoa gạo rụng tơi tả, đỏ ngàu gốc cây nhưng chẳng ai muốn nhặt. Sau khoảng hai mươi phút ném thì tuyệt vời làm sao! Chính chiếc thang lang của thằng Quý đã chạm mạnh vào con dao làm nó rời cành rơi xuống. Thằng Tuyến cười như bị “ma làm”, bọn tôi thở phào nhẹ nhõm, còn thằng Quý thì bị “sai cơ” tay mất hơn một tuần mới khỏi.
Những kỷ niệm buồn vui trong quá khứ đã khép lại, thời thơ ấu cũng đã qua đi. Làng quê tôi bây giờ đã thay da đổi thịt, những cây gạo không còn nhiều như trước nữa. Nhưng với tôi nó vẫn mãi là hình ảnh đẹp để mỗi lần nhớ lại tôi thấy yêu hơn tuổi thơ mình, trân trọng hơn vẻ đẹp quê hương mình.
